Nhà lợp lá dừa nước là một dạng kiến trúc dân gian đặc trưng ở vùng đồng bằng, đặc biệt là ở vùng chưa đô thị hóa. Những mái nhà dừa nước đơn sơ nhưng thoáng mát. Vừa cách nhiệt tốt, lại thân thiện với môi trường. Cùng với làn sóng kiến trúc xanh, vật liệu bản địa này được tái khám phá và ứng dụng trong những công trình đương đại. Mang đến một sức sống mới cho chất liệu từng có thời gian bị xem thường này.
Mục Lục
Nguồn gốc của dừa nước lợp mái nhà
Lá lợp nhà làm từ cây dừa nước (Nypa fruticans) – loài duy nhất thuộc chi Nypa trong bộ Cau (Arecaceae). Mọc phổ biến ở khu vực nhiệt đới từ ven bờ Ấn Độ Dương đến Thái Bình Dương và Bắc Úc. Lá mọc theo từng bẹ, trổ từ mặt nước lên không khí. Thân cây có thể dài nhiều mét cắm sâu vào trong phù sa. Hoa và trái mọc thành cụm hình cầu. Cây dừa nước có nhiều công dụng. Như lấy trái làm thực phẩm, sản xuất đường, vật liệu xây dựng cho đến sản xuất nhiên liệu sinh học.
Những người đầu tiên đến vùng đồng bằng phải học cách đối phó và thích nghi với môi trường bản địa. Tập sử dụng những chất liệu sẵn có để xây dựng nhà cửa. Vậy nên không còn xa lạ gì với những rặng cây dừa nước mọc um tùm, xum xuê. Dọc theo những bờ sông, che chắn trong vườn nhà. Tại những vùng cửa biển có hệ sinh thái ngập mặn, là điều kiện cho cây dừa nước phát triển lớn mạnh. Ví dụ như Cần Giờ, hoặc cũng có thể là các vùng cửa sông như Cổ Chiên, Vàm Cỏ… Tốc độ xây dựng tăng lên dẫn đến sự ra đời của những làng chuyên sản xuất lá lợp. Ở những vùng hẻo lánh, quang cảnh những người thương hồ chạy ghe máy đi bán lá dừa nước vẫn còn phổ biến.
Hướng dẫn thu hoạch lá dừa
Lá dừa nước tốt nhất được thu hoạch khoảng tháng Giêng, tháng Hai. Lá sẽ già và chắc chắn. Những mùa thu hoạch khác chất lượng kém hơn vì lá mềm, mau bào mòn và dễ bị sâu mọt ăn. Tàu lá dừa được thu hoạch, tước riêng lá và bẹ. Phần bẹ chẻ nhỏ làm sườn, còn lại tước thành sợi lạt để buộc. Mỗi chiếc lá được gấp đôi kẹp vào sườn, dùng dây lạt xỏ qua để cố định. Cứ vậy xếp song song thành một tấm lá. Khi lợp nhà bằng lá dừa thì dùng lạt buộc xuống khung mè bên dưới, đuôi lá quay xuống để định hình dòng chảy của nước mưa. Dưới mái lá có thể gắn thêm máng xối để thu nước mưa sử dụng.
Những mái nhà dừa nước phổ biến ở nhiều nơi
Với xu thế quay về với tự nhiên, tái khám phá vật liệu bản địa và sinh thái. Trong những thiết kế đương đại, lá dừa nước đang được ưa chuộng trở lại. Đặc biệt là trong những công trình cần cảm xúc mộc mạc và thân thiện với môi trường như resort nghỉ dưỡng. Người ta lợp mái bằng lá dừa nước. Màu nâu thô mộc và bề mặt nhiều sợi, thô nhám của lá toát lên một chất cảm gần gũi, dễ chịu, phù hợp cho việc thư giãn. Tại những vùng nông thôn miền Tây, du khách đến đây rất yêu thích kiến trúc của những mẫu nhá mái lá dừa độc đáo. Đơn sơ mà mát mẻ như những mẫu biệt thự sân vườn nhỏ kiểu cổ xưa vậy.
Trong môi trường tự nhiên, công trình nhà lợp bằng lá dừa nước dễ dàng hòa hợp với cảnh quan. Thôi thúc một lối sống xanh và có trách nhiệm với môi trường. Việc sử dụng vật liệu bản địa hứa hẹn sẽ là một cách tiếp cận bền vững. Bảo tồn truyền thống và tri thức dân gian. Đồng thời hướng tới một dòng kiến trúc quan tâm tới thể chất và tinh thần con người.
